Αστική γεωργία και κινήματα πόλης
Του Ορέστη Κολοκούρη*
Η ανάπτυξη της μαζικής παραγωγής και της κοινωνίας της κατανάλωσης δημιούργησε σταδιακά νέους προβληματισμούς γύρω από την ποιότητα ζωής. Αυτό σε συνάρτηση με τις αναζητήσεις των νέων κοινωνικών κινημάτων και τον προβληματισμό γύρω από την περιβαλλοντική βιωσιμότητα δημιούργησε μια νέα τάση στην Αστική Γεωργία από τη δεκαετία του 1970 στον αναπτυγμένο κυρίως κόσμο. Στο επίκεντρο αυτής της καινούργιας αστικής γεωργίας δεν βρίσκεται η ανάγκη για αυτοκατανάλωση για βιοποριστικούς/ κοινωνικούς λόγους, αλλά η αναζήτηση ποιότητας ζωής και ο επαναπροσδιορισμός της κοινωνικής ζωής στην πόλη. Το κίνημα που υποστηρίζει αυτή τη νέα τάση αναφέρεται μεταξύ άλλων στη δημιουργία οικολογικής συνείδησης και σε μια νέα σχέση πολιτισμού και φύσης: Αφορά επίσης την οικειοποίηση του δημόσιου χώρου από τους κατοίκους, την επανακοινωνικοποίηση των ανθρώπων, νέες μορφές συλλογικής δράσης, συνθήκες γειτονιάς, αυτοοργάνωση και αίσθηση ευθύνης του κατοίκου για την ποιότητα του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ζει αλλά και σε ένα σύνολο πλεονεκτημάτων που έχει σε οικονομικό, κοινωνικό, εκπαιδευτικό/ πολιτιστικό, περιβαλλοντικό και ψυχικό επίπεδο. Οι εκφράσεις της είναι ποικίλες (τοπικά δίκτυα παραγωγών καταναλωτών, αυτοδιαχειριζόμενοι αγροί, αντάρτες κηπουροί, εκπαίδευση στην κηπουρική). Η αστική γεωργία που γνώρισε ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε τέτοιες πρωτοβουλίες πολιτών.
Στην Ελλάδα η αστική γεωργία ουσιαστικά δεν υπήρχε μέχρι πολύ πρόσφατα. Η διάδοσή της συμπίπτει χρονικά με την ραγδαία υποβάθμιση του βιοτικού επιπέδου που γνωρίζει η κοινωνία μας τα τελευταία χρόνια από την είσοδο στο μηχανισμό στήριξης. Όμως τα πρώτα βήματα γίνονται λίγα χρόνια πριν την κρίση σε πολύ περιορισμένους ελευθεριακούς/ εναλλακτικούς και οικολογικούς κύκλους και εμπνέονται από τις ίδιες μεταυλιστικές αξίες που περιγράψαμε πιο πάνω. Είναι ενδεικτικό ότι τα πρώτα καταγεγραμμένα εγχειρήματα αφορούν στην περίοδο που ακολούθησε τις πυρκαγιές του 2007 – περίοδο που γνώρισε ανάπτυξη ένας νέος οικολογικός ακτιβισμός, όπως οι αντάρτες κηπουροί αλλά και οι πρώτες πιο μόνιμες αστικές γεωργικές δραστηριότητες (πχ. Βοτανικός κήπος, Πετρούπολη). Βέβαια οι πιο γνωστές περιπτώσεις κινηματικών αστικών αγρών (πχ. Αυτοδιαχειριζόμενος Αγρός Ελληνικού, ΠΕΡ.ΚΑ- Περιαστικές Καλλιέργειες Θεσσαλονίκης) εμφανίζονται πολύ αργότερα εν μέσω της κρίσης (2011). Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι η κρίση διέδωσε τέτοιου είδους πρωτοβουλίες από μειοψηφικές avant-garde του οικολογικού και αναρχικού χώρου που βρισκόταν στα πιο δυναμικά τμήματα της πόλης (πχ. Εξάρχεια) σε μεγαλύτερα τμήματα ενεργών πολιτών, σχετιζόμενα κυρίως με την αριστερά αλλά όχι μόνο, και σε όλες τις γειτονίες των πόλεων.
Οι αυτοδιαχειριζόμενες αστικές καλλιέργειες στη συντριπτική τους πλειοψηφία είναι μικρές σε έκταση και λειτουργούν με συλλογική διαχείριση που δεν αρκεί για βιοπορισμό ούτε αυτός αποτελεί ακόμα τον πρωταρχικό του ρόλο παρόλο που το στοιχείο της αυτοκατανάλωσης έχει ενισχυθεί και στις κινηματικές πρωτοβουλίες υπερισχύει ακόμα το εκπαιδευτικό στοιχείο, το στοιχείο της κοινωνικής διεκδίκησης και του εναλλακτικού τρόπου ζωής μέσα σε μια συλλογικότητα και σχεδόν πάντα συνδυάζεται με μια σειρά άλλες ‘εναλλακτικές’ δραστηριότητες (σεμινάρια, ανταλλακτικά δίκτυα, θεατρικές ομάδες). Η μοναδική γνωστή περίπτωση κινηματικής πρωτοβουλίας που διένειμε κλήρους είναι αυτή των ΠΕΡ.ΚΑ που φαίνεται ότι είναι και η ταχύτερα αναπτυσσόμενη ενώ συνήθως οι συλλογικές προσπάθειες βασίζονται στην αυταπάρνηση ορισμένων, λίγων συνήθως ατόμων ενώ διαμορφώνουν ευκολότερα χαρακτηριστικά αγροκηπίου για αυτοκατανάλωση. Τέλος θα πρέπει να σημειωθεί ότι το κόστος διαμόρφωσης των ‘κινηματικών’ αστικών καλλιεργειών είναι ασύγκριτα χαμηλότερο από τους αντίστοιχους δημοτικούς γιατί βασίζονται στον εθελοντισμό, στην ανταλλαγή υλικών και εργαλείων και στη βελτιστοποίηση της διαχείρισης σε μικρή κλίμακα για να μειωθεί το κόστος.
Τα παραπάνω κάνουν φανερό ότι αυτός ο τρόπος καλλιέργειας αφορά ένα περιορισμένο κοινό που όμως διευρύνεται συνέχεια. Ακόμη και σήμερα χρειάζεται μια κρίσιμη μάζα ενεργών πολιτών (συνήθως μεσαία στρώματα, νέοι, αριστεροί, διανοούμενοι κ.λπ.) η οποία επιτυγχάνεται κατά κύριο λόγο στις κοινωνικά ενεργές περιοχές, στις ζωντανές πολιτικά, πολιτιστικά κλπ. περιοχές, όπως στα μητροπολιτικά ή υπερτοπικά κέντρα. Σε κάθε περίπτωση όσο πλήθος κι αν μαζέψει μια πρωτοβουλία η καλλιέργεια απαιτεί εγγύτητα- καθημερινή/ συχνή επαφή με το χώρο η οποία επιτυγχάνεται ευκολότερα σε περιοχές με ιδιαίτερη ταυτότητα και συνοχή.
* Ερευνητικό πρόγραμμα με τίτλο «Αστική Γεωργία. Κοινωνική ένταξη και βιώσιμη πόλη. Μελέτη δύο αστικών δημοτικών αγροκηπίων (Θέρμη και Αλεξανδρούπολη)», Πάντειο Πανεπιστήμιο, Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής (ΚΕΚΜΟΚΟΠ) – Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής, Αθήνα 2012. Χρηματοδοτήθηκε από το Πράσινο Ταμείο-Υ.Π.Ε.Κ.Α. Βασική ομάδα έρευνας Θ.Ανθοπούλου (επιστ.υπεύθ.), Μ.Παρταλίδου, Α.Μωυσίδης, Σ.Νικολαΐδου, Ο.Κολοκούρης.
Φωτό: Αυτοδιαχειριζόμενος Αγρός Ελληνικού
http://oikotrives.gr/periodiko/ellada/astiki-georgia/
Του Ορέστη Κολοκούρη*
Η ανάπτυξη της μαζικής παραγωγής και της κοινωνίας της κατανάλωσης δημιούργησε σταδιακά νέους προβληματισμούς γύρω από την ποιότητα ζωής. Αυτό σε συνάρτηση με τις αναζητήσεις των νέων κοινωνικών κινημάτων και τον προβληματισμό γύρω από την περιβαλλοντική βιωσιμότητα δημιούργησε μια νέα τάση στην Αστική Γεωργία από τη δεκαετία του 1970 στον αναπτυγμένο κυρίως κόσμο. Στο επίκεντρο αυτής της καινούργιας αστικής γεωργίας δεν βρίσκεται η ανάγκη για αυτοκατανάλωση για βιοποριστικούς/ κοινωνικούς λόγους, αλλά η αναζήτηση ποιότητας ζωής και ο επαναπροσδιορισμός της κοινωνικής ζωής στην πόλη. Το κίνημα που υποστηρίζει αυτή τη νέα τάση αναφέρεται μεταξύ άλλων στη δημιουργία οικολογικής συνείδησης και σε μια νέα σχέση πολιτισμού και φύσης: Αφορά επίσης την οικειοποίηση του δημόσιου χώρου από τους κατοίκους, την επανακοινωνικοποίηση των ανθρώπων, νέες μορφές συλλογικής δράσης, συνθήκες γειτονιάς, αυτοοργάνωση και αίσθηση ευθύνης του κατοίκου για την ποιότητα του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ζει αλλά και σε ένα σύνολο πλεονεκτημάτων που έχει σε οικονομικό, κοινωνικό, εκπαιδευτικό/ πολιτιστικό, περιβαλλοντικό και ψυχικό επίπεδο. Οι εκφράσεις της είναι ποικίλες (τοπικά δίκτυα παραγωγών καταναλωτών, αυτοδιαχειριζόμενοι αγροί, αντάρτες κηπουροί, εκπαίδευση στην κηπουρική). Η αστική γεωργία που γνώρισε ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε τέτοιες πρωτοβουλίες πολιτών.
Στην Ελλάδα η αστική γεωργία ουσιαστικά δεν υπήρχε μέχρι πολύ πρόσφατα. Η διάδοσή της συμπίπτει χρονικά με την ραγδαία υποβάθμιση του βιοτικού επιπέδου που γνωρίζει η κοινωνία μας τα τελευταία χρόνια από την είσοδο στο μηχανισμό στήριξης. Όμως τα πρώτα βήματα γίνονται λίγα χρόνια πριν την κρίση σε πολύ περιορισμένους ελευθεριακούς/ εναλλακτικούς και οικολογικούς κύκλους και εμπνέονται από τις ίδιες μεταυλιστικές αξίες που περιγράψαμε πιο πάνω. Είναι ενδεικτικό ότι τα πρώτα καταγεγραμμένα εγχειρήματα αφορούν στην περίοδο που ακολούθησε τις πυρκαγιές του 2007 – περίοδο που γνώρισε ανάπτυξη ένας νέος οικολογικός ακτιβισμός, όπως οι αντάρτες κηπουροί αλλά και οι πρώτες πιο μόνιμες αστικές γεωργικές δραστηριότητες (πχ. Βοτανικός κήπος, Πετρούπολη). Βέβαια οι πιο γνωστές περιπτώσεις κινηματικών αστικών αγρών (πχ. Αυτοδιαχειριζόμενος Αγρός Ελληνικού, ΠΕΡ.ΚΑ- Περιαστικές Καλλιέργειες Θεσσαλονίκης) εμφανίζονται πολύ αργότερα εν μέσω της κρίσης (2011). Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι η κρίση διέδωσε τέτοιου είδους πρωτοβουλίες από μειοψηφικές avant-garde του οικολογικού και αναρχικού χώρου που βρισκόταν στα πιο δυναμικά τμήματα της πόλης (πχ. Εξάρχεια) σε μεγαλύτερα τμήματα ενεργών πολιτών, σχετιζόμενα κυρίως με την αριστερά αλλά όχι μόνο, και σε όλες τις γειτονίες των πόλεων.
Οι αυτοδιαχειριζόμενες αστικές καλλιέργειες στη συντριπτική τους πλειοψηφία είναι μικρές σε έκταση και λειτουργούν με συλλογική διαχείριση που δεν αρκεί για βιοπορισμό ούτε αυτός αποτελεί ακόμα τον πρωταρχικό του ρόλο παρόλο που το στοιχείο της αυτοκατανάλωσης έχει ενισχυθεί και στις κινηματικές πρωτοβουλίες υπερισχύει ακόμα το εκπαιδευτικό στοιχείο, το στοιχείο της κοινωνικής διεκδίκησης και του εναλλακτικού τρόπου ζωής μέσα σε μια συλλογικότητα και σχεδόν πάντα συνδυάζεται με μια σειρά άλλες ‘εναλλακτικές’ δραστηριότητες (σεμινάρια, ανταλλακτικά δίκτυα, θεατρικές ομάδες). Η μοναδική γνωστή περίπτωση κινηματικής πρωτοβουλίας που διένειμε κλήρους είναι αυτή των ΠΕΡ.ΚΑ που φαίνεται ότι είναι και η ταχύτερα αναπτυσσόμενη ενώ συνήθως οι συλλογικές προσπάθειες βασίζονται στην αυταπάρνηση ορισμένων, λίγων συνήθως ατόμων ενώ διαμορφώνουν ευκολότερα χαρακτηριστικά αγροκηπίου για αυτοκατανάλωση. Τέλος θα πρέπει να σημειωθεί ότι το κόστος διαμόρφωσης των ‘κινηματικών’ αστικών καλλιεργειών είναι ασύγκριτα χαμηλότερο από τους αντίστοιχους δημοτικούς γιατί βασίζονται στον εθελοντισμό, στην ανταλλαγή υλικών και εργαλείων και στη βελτιστοποίηση της διαχείρισης σε μικρή κλίμακα για να μειωθεί το κόστος.
Τα παραπάνω κάνουν φανερό ότι αυτός ο τρόπος καλλιέργειας αφορά ένα περιορισμένο κοινό που όμως διευρύνεται συνέχεια. Ακόμη και σήμερα χρειάζεται μια κρίσιμη μάζα ενεργών πολιτών (συνήθως μεσαία στρώματα, νέοι, αριστεροί, διανοούμενοι κ.λπ.) η οποία επιτυγχάνεται κατά κύριο λόγο στις κοινωνικά ενεργές περιοχές, στις ζωντανές πολιτικά, πολιτιστικά κλπ. περιοχές, όπως στα μητροπολιτικά ή υπερτοπικά κέντρα. Σε κάθε περίπτωση όσο πλήθος κι αν μαζέψει μια πρωτοβουλία η καλλιέργεια απαιτεί εγγύτητα- καθημερινή/ συχνή επαφή με το χώρο η οποία επιτυγχάνεται ευκολότερα σε περιοχές με ιδιαίτερη ταυτότητα και συνοχή.
* Ερευνητικό πρόγραμμα με τίτλο «Αστική Γεωργία. Κοινωνική ένταξη και βιώσιμη πόλη. Μελέτη δύο αστικών δημοτικών αγροκηπίων (Θέρμη και Αλεξανδρούπολη)», Πάντειο Πανεπιστήμιο, Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής (ΚΕΚΜΟΚΟΠ) – Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής, Αθήνα 2012. Χρηματοδοτήθηκε από το Πράσινο Ταμείο-Υ.Π.Ε.Κ.Α. Βασική ομάδα έρευνας Θ.Ανθοπούλου (επιστ.υπεύθ.), Μ.Παρταλίδου, Α.Μωυσίδης, Σ.Νικολαΐδου, Ο.Κολοκούρης.
Φωτό: Αυτοδιαχειριζόμενος Αγρός Ελληνικού
http://oikotrives.gr/periodiko/ellada/astiki-georgia/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου