Δίκτυο Ριζοσπαστικής Οικολογίας

H παράνομη μετανάστευση 

(illegal migration)

και
το προσφυγικό ζήτημα 

(asylum seekers and refugees)

 

Toυ Ι.Χ.*

Το προσφυγικό ζήτημα όπως έχει «διαμορφωθεί» σήμερα και με τον τεράστιο αριθμητικά όγκο των διακινούμενων προσφύγων έχει διαγράψει κάθε διαχωριστική γραμμή με την παράτυπη μετανάστευση και, θέτοντάς τη σε δεύτερη μοίρα, έχει αναδειχθεί ως μείζον διεθνές ζήτημα. Είναι όμως σημαντικό να επισημανθεί ότι αναδεικνύεται και διογκούται επάνω ακριβώς στις δομές του μοντέλου της «παράτυπης μετανάστευσης» ως προς τις ροές (flows) - διαδρομές (routes) - μεθοδολογία διακίνησης (modi operandi) και δίκτυα διακίνησης (criminal smuggling links).

        Ως εκ τούτου κρίνεται σκόπιμο, καταρχάς, να γίνει μια επισκόπηση στη χρονική εξέλιξη του φαινομένου της «παράτυπης μετανάστευσης». Το ζήτημα της «παράτυπης» ή «μη κανονικής» μετανάστευσης (illegal-irregular migration) άρχισε να «ενδυναμώνεται» στην Ελλάδα από το 1999. Με δεδομένη τη γεωγραφική θέση της χώρας μεταξύ ΑΣΙΑΣ και ΑΦΡΙΚΗΣ, η οποία την καθιστά κύρια «προσβάσιμη» πύλη εισόδου της Ευρώπης, κυρίως από την ΑΝΑΤΟΛΗ, η παράτυπη μετανάστευση άρχισε να αποτελεί “πρόβλημα” και η χώρα να υφίσταται το βάρος της αντιμετώπισης των ροών αυτής, που διακρίνονταν από γεωμετρικής προόδου αυξητική τάση προς τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και ιδιαίτερα διά θαλάσσης (via mare). 

 

        Σημειωτέον ότι οι κυβερνήσεις των χωρών της Νότιας Ευρώπης αποδείχθηκαν ιδιαίτερα ανέτοιμες να διαχειρισθούν τις εισροές των μεταναστών βρισκόμενες αντιμέτωπες με μια σημαντική και απρόσμενη «πρόκληση».

 

«για το μετανάστη η αναγκαιότητα για μια καλύτερη ζωή αγνοεί κάθε νόμο και γίνεται το διαβατήριό του»

αλλά παράλληλα…

«οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης υφίστανται αυτές τις ροές ως μια “εισβολή” του σκληρά δοκιμαζόμενου Τρίτου κόσμου».

Η σταδιακή ανταπόκριση κατέδειξε ότι δεν επρόκειτο για ένα θέμα-πρόβλημα αστυνομικής φύσεως για αντιμετώπιση σε εθνικό επίπεδο μόνο, όπως παλαιότερα φέρεται να είχε εκτιμηθεί, αλλά όπως καταδεικνύεται και σήμερα, για ένα διεθνές φαινόμενο προς "διαχείριση" από την παγκόσμια κοινότητα, το οποίο παρέλκεται από εξωγενείς παράγοντες και κυρίως από τις διεθνείς κοινωνικο-γεωπολιτικές μεταβολές που συντελούνται σε τρίτες χώρες και άπτεται του «ενδιαφέροντος» όλων των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης τα οποία κατ’ ανάγκην υφίστανται τις συνέπειές του. Ως τέτοιοι εξωγενείς παράγοντες ενδεικτικά αναφέρονται:

• Η κατάρρευση της οικονομίας πολλών χωρών και η εξαθλίωση των υπηκόων τους. 
• Εμπόλεμες καταστάσεις σε ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ – ΙΡΑΚ – ΣΟΜΑΛΙΑ -ΣΥΡΙΑ.
• Τοπικές και εμφύλιες συρράξεις που συνεπάγονται ομαδικές μετακινήσεις εκατομμυρίων ανθρώπων προς τις χώρες της Ε.Ε.
• Ανελεύθερα καθεστώτα, που με διάφορα μέτρα εξαναγκάζουν ολόκληρες φυλετικές ομάδες να εγκαταλείψουν τις εστίες τους.

Δύο μοντέλα ροών διακίνησης για την παράτυπη μετανάστευση έχουν καταγραφεί στη Μεσόγειο έως σήμερα.

Α.- από τις Αφρικανικές χώρες (Μαρόκο-Αλγερία-Τυνησία) προς ΙΣΠΑΝΙΑ, ΜΑΛΤΑ, ΙΤΑΛΙΑ.

      Β.- προς ΕΛΛΑΔΑ από ΤΟΥΡΚΙΑ κυρίως, αλλά και από ΑΙΓΥΠΤΟ.

Διεθνή οργανωμένα εγκληματικά δίκτυα (criminal smuggling links) αναλαμβάνουν τη διακίνηση των ανθρώπων αυτών και τεράστια χρηματικά ποσά «παίζονται» στη δραστηριότητα αυτή.

Επισημαίνεται ότι η Ελλάδα δεν αποτελεί χώρα τελικού προορισμού τους αλλά προσδιορίζεται ως «διαμετακομιστικός κόμβος» (πύλη εισόδου) για την ΕΥΡΩΠΗ όπως άλλωστε και η Τουρκία. Για το λόγο αυτό «υφίσταται εισερχόμενες και εξερχόμενες» ρόες, γεγονός που το ανάγει σε ένα ζήτημα με προτεραιότητα αντιμετώπισης. Οι χώρες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης αποτελούν τον τελικό προορισμό του κύριου όγκου των παράτυπων μεταναστών.

Εγκληματικά Δίκτυα στην κάθε χώρα αναλαμβάνουν τη «διακίνηση» με χρηματικό ποσό που έχει προκαθορισθεί και καταβάλλεται τμηματικά μετά την ολοκλήρωση κάθε «διαδρομής». Το σημαντικό είναι ότι όλα αυτά τα δίκτυα διακίνησης συνεργάζονται σε διεθνές επίπεδο (π.χ. «διαδρομή» από Πακιστάν έως Ηνωμένο Βασίλειο) οπότε εκ των πραγμάτων καταγράφεται ως Διεθνής Εγκληματική Δραστηριότητα. 

      Το Διεθνές Οργανωμένο Έγκλημα αλλά και «τρομοκρατικές οργανώσεις» ή φερόμενες ως τέτοιες εν συνεργασία, «κινούν τα νήματα της διακίνησης» στην παράτυπη μετανάστευση σε οργανωτικό και επιχειρησιακό επίπεδο.

Αξιοσημείωτο να αναφερθεί ότι από το 2005 παρατηρείται μια «ευελιξία» των δικτύων στην εναλλαγή των διαδρομών στη διακίνηση του όγκου των «μεταναστών» άλλοτε διά των χερσαίων και άλλοτε διά των θαλασσίων συνόρων οριογραμμών. Το γεγονός καταδεικνύει ότι τα δίκτυα προσαρμόζουν αναλόγως τη δράση τους ώστε να αντιμετωπίζουν τους επιχειρησιακούς σχεδιασμούς των κρατών για κοινές ευρωπαϊκές επιχειρήσεις υπό την EUROPOL και τον FRONTEX. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το έτος 2010 συγκρινόμενο με το 2009 διαπιστώνεται μια μείωση στα θαλάσσια σύνορα 82% με παράλληλη αύξηση 336% στα χερσαία σύνορα (΄Εβρος).
Σχεδόν στο σύνολό της η ελληνική θαλάσσια επικράτεια, το μεγάλο μήκος των ελληνικών ακτών και τα χερσαία σύνορα αποτελούν πεδίο “δράσης” της διακίνησης. Το εφαρμοζόμενο κατά περίπτωση «modus operandi» «παρέλκει» και ανάλογο χρηματικό κόστος. Η «διακίνηση» εκτός χωρών Ευρωπαϊκής Ενωσης πληρώνεται σε δολάρια USA και εντός χωρών Ε.Ε. σε ευρώ .Ένα σημαντικό θέμα που προκύπτει είναι πώς διακινούνται αλλά και πού επενδύονται αυτά τα «κεφάλαια».
Ιδιαίτερα έντονη αλλά και υψηλής επικινδυνότητας είναι η διακίνηση - μεταφορά διά θαλάσσης. Λόγοι που την καθιστούν «ελκυστική» αλλά και εξαιρετικά προσοδοφόρα είναι η εγγύτητα της τουρκικής ακτογραμμής, η μη παρεμβολή διεθνών υδάτων μεταξύ Ελλάδας - Τουρκίας, ο μεγάλος αριθμός ελληνικών νησιών σε κοντινή απόσταση (μισό έως 5 ν.μ. ) από Τουρκία, η εκτεταμένη ακτογραμμή της χώρας μας (περίπου 18.400 χλμ).
Όταν λοιπόν το συριακό ζήτημα ξεπήδησε μέσα από την «ειδυλλιακή» εικόνα της αραβικής άνοιξης προκλήθηκε μια σειρά «σεισμικών αναταράξεων» που ανέτρεψε τα γεωπολιτικά δεδομένα σε περιφερειακό επίπεδο ενώ εγκυμονεί κινδύνους σε παγκόσμια κλίμακα. Από το 2014 και λόγω της κορύφωσης της «κρίσης στη Συρία» ιδιαίτερα με τη μη, ως αναμενόταν από το 2012 πτώση του Άσαντ, το κύμα που συγκρότησε το φαινόμενο της παράνομης μετανάστευσης μετατράπηκε σε «μετακινήσεις πληθυσμών» και τεράστια προσφυγικά κύματα εντάχθηκαν στις ροές προς τις χώρες της Ευρώπης.
Δεν είναι μια αναζήτηση απλά καταφύγιου αλλά εν τοις πράγμασι «εισβολή». Είναι μια «εισβολή» με ανθρωπιστικά αιτήματα για σωτηρία και επιβίωση πληθυσμών που απειλούνται θρησκευτικά, πολιτικά, ιδεολογικά, πολιτιστικά είτε ως εθνότητα είτε ως μειονότητα.
Μεγάλο μέρος του προσφυγικού ρεύματος κατευθύνθηκε προς την Τουρκία όπου δημιουργήθηκαν στρατόπεδα και καταυλισμοί για τη φιλοξενία και ασφαλή διαμονή σχεδόν τριών εκατομμυρίων προσφύγων που συγκεντρώθηκαν στη χώρα . Εν συνεχεία σταδιακά αλλά με αυξητική τάση όγκου άρχισαν να διακινούνται μέσω Ελλάδας προς άλλες χώρες της Ευρώπης «εντασσόμενοι» στις ροές της παράτυπης μετανάστευσης. Τότε επενενεργοποιήθηκαν «δρομολόγια διακίνησης» που είχαν σχεδόν ατονήσει ή εξαλειφθεί (π.χ. μέσω Κω, Σύμης, Ρόδου) οι αριθμοί διακινουμένων αίφνης αυξήθηκαν με ιλιγγιώδη ρυθμό και στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου δημιουργήθηκαν καταστάσεις εκτός ελέγχου υπό το πρίσμα του δόγματος «των ανοικτών συνόρων». Οι εικόνες είναι γνωστές σε όλους από τα ΜΜΕ.
Θα μπορούσε να προβλεφθεί η εξέλιξη αυτή; Είναι γεγονός ότι το δόγμα των «ανοικτών συνόρων» δεν είναι κάτι καινούργιο για τους γνωρίζοντες. Το προσφυγικό ζήτημα σήμερα αναδεικνύεται ως διεθνής πολιτική παράμετρος. Η Τουρκία το χρησιμοποιεί ως μέσο διαπραγμάτευσης με την Ε.Ε. για τους γνωστούς λόγους (χρηματοδότηση, ενταξιακές διαδικασίες, βίζα τούρκων πολιτών για Ευρώπη) και ενισχύει τη θέση της διεθνώς. Ο ευρωπαϊκός Νότος που υφίσταται σχεδόν στο σύνολό του τον τεράστιο όγκο των προσφυγικών ροών βρίσκεται σε ύφεση με μεγάλη ανεργία και υπολείπεται σε ανάπτυξη του Βορρά. Οι κυβερνήσεις μάλλον ανέτοιμες. Ο αρμόδιος για τη φύλαξη των εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε. οργανισμός του FRONTEX τουλάχιστον υπολείπεται των περιστάσεων.
Η ανάπτυξη και υιοθέτηση μιας κοινής πλατφόρμας (multi tasking platform) πολιτικής και διαχείρισης του προσφυγικού ζητήματος στα πλαίσια της Ε.Ε. κρίνεται ως ιδιαίτερης σημασίας προκειμένου να δημιουργηθεί μια εναρμονισμένη πολιτική αντιμετώπισης του τόσο ευαίσθητου αυτού ζητήματος. Εκτιμάται ως μείζονος σημασίας η περαιτέρω ανάπτυξη πρωτοβουλιών και συνεργασίας μεταξύ Ε.Ε. και Η.Π.Α.
Σήμερα ζήτημα κατά προτεραιότητα πρέπει να αποτελέσει το θέμα της «προστασίας της ανθρώπινης ζωής» κατά τη διακίνηση των προσφύγων από τις τουρκικές ακτές προς τα ελληνικά νησιά. Είναι απαράδεκτα και πέρα της λογικής όσα και όπως συμβαίνουν. Διμερείς συμφωνίες για επιχειρησιακούς σχεδιασμούς κρατών (π.χ. κοινές περιπολίες Ελλάδας Τουρκίας υπο ευρωπαϊκό συντονισμό) ή συμφωνίες επανεισδοχής, με δεδομένο τον τεράστιο όγκο των προσφύγων, ελάχιστα θα μπορούσαν να προσφέρουν στην παρούσα συγκυρία. Ανάσχεση ή ανακοπή των προσφυγικών ροών σήμερα υπό τις ήδη διαμορφωθείσες συνθήκες είναι αδύνατη.
Ευρωπαϊκή Ένωση και ΗΠΑ οφείλουν να αναλάβουν πρωτοβουλίες ώστε στην παρούσα φάση «η καταγραφή και επιλογή προς διακίνηση» των προσφύγων στην Ευρώπη να γίνεται στην Τουρκία ώστε να απαλειφθεί τουλάχιστον το «δρομολόγιο της παράνομης διακίνησης» από Τουρκία προς Ελλάδα γεγονός που θα «αποδυναμώσει» άλλωστε τη δυναμική δράσης αλλά και θα αποστερήσει τα τεράστια παράνομα κέρδη χρηματικών ποσών που αποκομίζουν τα ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΤΥΑ διακίνησης προσφύγων και μεταναστών που δραστηριοποιούνται σε αυτό το «κομμάτι της διαδρομής».
Επίσης πρέπει να συνεκτιμηθεί και ο παράγοντας ότι οι προσφυγικές ροές συγκροτούνται από μια τεράστια μάζα ανθρώπων από Ασία και Αφρική που δεν έχει καμία πολιτιστική σχέση με την Ευρώπη ούτε καμία δυνατότητα να ενσωματωθεί σε αυτές σε σύντομο χρονικό διάστημα. Η Ευρώπη είναι μια χριστιανική ήπειρος και η πλειοψηφία των «εισερχομένων» προσφύγων μουσουλμάνοι.
Δεν μπορούμε να αρνηθούμε τη σκληρή πραγματικότητα ότι το μεταναστευτικό - προσφυγικό ως παγκόσμιο ζήτημα είναι μία πρόκληση, ιδίως για τις ευρωπαϊκές χώρες στις οποίες «δεν υπήρξαν κοινωνίες παράνομων μεταναστών και προσφύγων επί μία χιλιετία» και έχει διττή όψη:
Αφενός, «Ο μετανάστης -πρόσφυγας «καταφθάνει απρόσκλητος» με κεκτημένο το δικαίωμα της αθλιότητας, αναζητώντας τουλάχιστον ψωμί και δουλειά στις χώρες υποδοχής»
Αφετέρου, «για τις χώρες που τους «υποδέχονται» τι λογής αντανακλαστικά χρειάζεται ο ντόπιος λαός για να ανεχθεί την εισβάλουσα ετερότητα έως ότου ολοκληρωθεί η κοινωνική τους ένταξη».
Έως ότου σε αυτούς τους ανθρώπους δοθεί η ΕΛΠΙΔΑ για να επιστρέψουν αλλά και να μείνουν στον τόπο τους, η παράτυπη μετανάστευση (illegal migration) αλλά και το προσφυγικό (asylum seekers and refugees) ως ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΖΗΤΗΜΑ θα αποτελεί για τη διεθνή κοινότητα πρωτεύον και κατά προτεραιότητα διαχείρισης θέμα.

Η δημιουργία μιας παγκόσμιας κλίμακας ηθικών αξιών φέρεται ως το ζητούμενο της εποχής που θα αποτελέσει το «θεμέλιο λίθο» ενός γόνιμου και παραγωγικού διαλόγου μεταξύ των πολιτισμών. 

 

* Πρώην εθνικός εμπειρογνώμονας για την παράνομη μετανάστευση
   και τους πρόσφυγες (2006-2011)